Enflasyon nedir?
Sokaktaki insan, enflasyon denildiğinde genel olarak fiyatların artmasını veya bazı malların fiyatlarının artmasını ya da pahalılığı anlıyor. O nedenle enflasyon düştü denince hemen tepki gösteriyor.
Enflasyon, fiyatlar genel düzeyinin sürekli bir artış içinde olması demektir. Burada iki nokta önemlidir:
(1) Tek tek mallara ve hizmetlere değil fiyatlar genel düzeyine bakılması gerekiyor. (2) Fiyatlar genel düzeyinin bir kez artmış olmasına değil sürekli bir artış temposunda olup olmadığının dikkate alınması gerekiyor.
Enflasyon nasıl ölçülüyor?
Fiyatlar genel düzeyi dediğimiz şey bir enflasyon sepeti oluşturularak ölçülüyor. Bunu iki aşamada yapıyoruz: Üretici aşamasında ve tüketici aşamasında. Manşet enflasyon (tüketici fiyatları endeksiyle ölçülen enflasyon – TÜFE) insanları çok daha fazla ilgilendirdiği için tüketici aşamasını örnek alalım. Devlet Planlama Örgütü, her yıl bir Hane Halkı Bütçe Anketi yapar. Bu amaçla KKTC genelinde örnekleme yolu ile hane halkına anket uygular. Bu ankette çeşitli soruların yanı sıra hane halkının alt harcama grupları düzeyinde harcama türü ve aylık toplam harcama değeri belirlenir. Bu harcamaların hane halkı bütçelerinde tuttuğu yerin toplamdaki ağırlığı saptanır. Bu anketin sonunda KKTC çapında hane halklarının kullandığı tüketim mallarının ve hizmetlerin ağırlıkları saptanır.
2018 yılında yapılan bütçe anketi sonucunda belirlenen ağırlıklar gruplar için şöyledir (kaynak: http://www.devplan.org/butce/2008-HH-TUKETIM-HAR-SONUCLARI.pdf).
2008 Hane halkı Bütçe Araştırması’ndan elde edilen sonuçlara göre; KKTC genelinde hane halklarının tüketim amaçlı yaptığı harcamalar içinde en yüksek payı % 24,7 oranıyla konut, su, elektrik, gaz ve diğer yakıt harcamaları alırken, harcamaların % 19,4’ü ulaştırma oluşturmaktadır. KKTC genelinde yapılan harcamalar içinde eğitim hizmetleri harcamalarının payı ise % 3,5'dir.
Enflasyonda ikinci mesele sürekliliktir. Enflasyonla fiyat artışını birbirinden ayıran en temel ölçü budur. Eğer enflasyonu ölçtüğümüz endeks bir kez yükselmiş sonra durmuşsa burada enflasyondan değil fiyat artışından söz ederiz. Enflasyondan söz edebilmemiz için manşet enflasyonun sürekli bir artış göstermesi gerekir.
Enflasyonda düşüş, hız kesme ya da gerileme denince ne kastediliyor?
Ekonomi dilinde enflasyonda düşüş, hız kesme ya da gerileme denildiğinde sokak dilinden farklı olarak artış hızının azalması anlaşılıyor. Bir başka deyişle fiyatlar artmaya devam etse de artış eski hızından daha yavaş bir hıza dönmüş denmek isteniyor. Saatte 120 km hızla giden bir araba hızını 90 km’ye düşürdüğünde hız kesmiş olur ama durmuş olmaz.
2019 yılına 12 aylık bazda yüzde 29,96 artışla başlayan TÜFE, Şubat ayında 28,67’ye gerileyince iktisatçılar buna enflasyonun hızı düştü diyorlar. Bunu derken fiyatlar genel düzeyinde artış sürüyor ama eskisine göre daha yavaş bir hızla artıyor demek istiyorlar. Oysa sokaktaki insan enflasyon düştü denildiğinde fiyatların düşmesini anlıyor ve o nedenle bu ifadeye itiraz ediyor. Bir ekonomide fiyatlar düşmeden de enflasyon düşebilir.
