Bu nedenle, Kuzey Kıbrıs ekonomisini GSMH ve kişi başına düşen GSMH'yı dolar bazında dönemlere ayırarak değerlendirmek istedim.
Böylece nereden, nereye geldik. Bundan sonra da nereye, nasıl gideceğimize dair değerlendirme yapmaya bir zemin olur.
Kuzey Kıbrıs'ta 1977-1980 yılları arasında GSMH; 209 milyon dolarla, 233 milyon dolar makasında idi,
kişi başına düşen GSMH da aynı dönem için; 1.444 ABD Doları ile 1.561 ABD Doları arasındaydı.
1981-1984 yılları arasında ise GSMH, 217 milyon ABD Doları ile 201 ABD Doları arasında sıkışmıştı.
Kişi başına GSMH ise aynı dönemde 1.435 dolar ile 1.274 dolar arasındaydı.
KKTC ilanı ve Anayasası ile oluşan yeni durumda ise gelişme şöyle oldu.
1985-1990
Yıllar : 1985 1986 1987 1988 1989 1990
GSMH ( milyon $) : 204.0 285.4 331.6 341.7 425.9 591.0
Kişi Başına GSMH ($) : 1.498 1.757 2.009 2.043 2.513 3.116
1991-1997
Yıllar : 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997
GSMH (milyon$ ) : 541.4 583.5 624.9 564.3 755.7 773.9 759.0
Kişi Başına GSMH ($) : 3.116 3.343 3.528 3.043 4.167 4.222 3.763
1998-2002
Yıllar : 1998 1999 2000 2001 2002
GSMH (milyon $) : 890.5 963.0 1.034.0 908.0 941.0
Kişi Başına GSMH ($) : 4.361 4.660 4.978 4.303 4.409
2003- 2008
Yıllar : 2003 2004 2005 2006 2007 2008
GSMH ( milyon $) : 1.283.0 1.765.0 2.327.0 2.845.0 3.599.0 3.995.0
Kişi Başın GSMH ($): 5.949 8.095 10.567 11.837 14.156 16.158
2009-2015
Yıllar : 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
GSMH (milyon $) : 3.502. 3.750. 3.908. 3.840. 3.969. 4.031. 3.744.
Kişi Başına GSMH $: 13.903 14.703 15.403 15.038 15.302 15.109 13.721
Değerlendirme:
DPÖ verileri ışığında GSMH'ye ve kişi başına düşen GSMH'ye, dönemlere göre ABD Doları bazında baktığımızda; 1985- 2003'e kadar olan dönemde düşük düzeyli bir ekonomik aktivite içinde olduğumuzu görmekteyiz.
Ancak 2003- 2008 arası dönemde, ekonomik açıdan büyük bir sıçrama içine girdiğimizi verilere göre görmek mümkündür. Bu dönemdeki sıçrama ile düşük düzeyden, orta gelire tırmandık.
Arkasından gelen 2009- 2015 döneminde ise, 2003-2008 döneminde yakalanan sıçrama ile KBGSMH'da 16 bin dolarlık düzeyi yakalamış olmamıza karşın, bunu aşmayı başaramadığımızı görmekteyiz. Aşmayı bir yere bırakın, ayni düzeyi, az düşüşlerle 2016'ya kadar devam ettirme durgunluğu içine de saplandık.
Yani, yakaladığımız atılımı devam ettirip; sonraki 7 yılda kişi başına düşen GSMH'yi 20 bin veya 25 bin dolarlık konuma getiremedik...
Daha sonra içine girdiğimiz durgunlukta elbette ki dünya ekonomik krizinin de etkisi var. Ama orta gelir tuzağına çakılıp kalmamızın nedeni tek başına bu değildir.
Gerek bizim, gerekse Türkiye'nin AB uyum sürecinde yaşadığı gerileme.
Kıbrıs sorununda oluşan statik durgun gelişme, önemli nedenler arasındadır.
Ayrıca, ekonomik sıçramaya doğrudan etki edecek olan demokratik hukuk devleti ilkelerine dönük reformlar ile yapısal sorunları çözememek diğer nedenlerdir.
Bunlardan ayrı olarak, 2009 sonrası çözüm diye gündeme gelen programları, yalnızca, Türkiye'den gelecek mali katkıyı almak için tartışmadan ve topluma benimsetmeden imzalamak ve sonra da yaşama geçirememek...
Böylece, 2009'dan beri ekonomik gelişme adına ortaya konan programların ne katıp, ne eksilttiğini sağlıklı tartışıp, analiz edemedik.
KKTC Kalkınma Bankası bu Konferansı düzenlerken bunların muhakemesinin yapılması gerekirdi. Ama olmadı. Neden?
Çünkü, KKTC Kalkınma Bankası ve onu yöneten siyasi akıl, kendi tüzüğünü değiştirerek akıl dışı kredi kullandırmak gibi ilkesiz tutumu içinde.
KKTC Merkez Bankası ise münhalsiz ve sınavsız istihdamla akıl dışı tavır içinde.
Yani orta gelir tuzağından çıkışın üretilmesinin ana lokomotifleri olması gereken bu "bağımsız kurumlar", bizzat kendileri bu uygulamalarla "kokan tuz" oldular.
Şimdi hedef, kişi başına düşen GSMH'yi 25-30 bin dolara çıkartmak olmalıdır.
Ama "tuz" olacak olanların kendileri kokarsa, yeni bir atılımı yakalamak zor...