Yolsuzluğun sistematik olduğu ülkelerde kamu projeleri, yöneticilere maksimum rant sağlayacak şekilde uygulamaya koyulur. 

TC ve KKTC bu ülkelerdendir.

Rantın iki şekli vardır: Gösteriş duygusuna hitap eden ve cep doldurmaya yönelik olan.

Her ikisine de KKTC’deki uygulamalardan örnek vereyim.

Lefkoşa’da devam eden Cumhurbaşkanlığı Sarayı inşaatı herhangi bir pratik faydaya sahip olmayıp sırf gösteriş için yapılmaktadır. Tarihi bir bina olan mevcut cumhurbaşkanlığı, KKTC gibi ufak ve uluslararası alanda öneme sahip olmayan bir “devlet” için kâfidir. Oradan yeni binaya taşınmak KKTC’yi herhangi bir şekilde yüceltmeyecek, tersine kendine havalar vermeye çalıştığı için gülünç yapacaktır. Gösteriş yatırımlarının abesliğini ve saçmalığını bilmeyen yoktur çünkü.

Ranta yönelik bir girişimin örneği ise Türkiye’den KKTC’ye denizaltına serilecek bir hat ile elektrik taşıma projesidir. 

Kurulduğundan beri elektrik kesintileriyle boğuşan, elektriğinin yarısını kokuşmuş ve kontrol dışı bir kurumdan almak zorunda olan KKTC’nin bu şekilde getirilecek elektriğe şiddetle ihtiyacı olduğu kesindir.

Ama nasıl?

Biri doğru, diğeri yanlış iki yöntem var.

Doğru yöntem, projeyi Avrupa Birliği’nin birkaç yıl önce kabul ettiği kurallar çerçevesinde yapmaktır. 

Bu kurallara göre, elektriğin (veya gazın veya petrolün) tedarikçisi ile taşıyıcısı aynı şirket olamaz. Elektrik hattının sahibi olacak şirket veya şirketler ayrı, elektriği tedarik eden şirket veya şirketler ayrı olmalıdır. 

Bu şekilde bir tekel yaratılmamış olur. 

Ve elektrik (bu bağlamda Türkiye’den) birden çok şirketten ihale ile alınır. Bu da en ucuz elektriği elde etmenin en sıkı yöntemidir. 

Yanlış yöntem, KKTC hükûmetinin Ankara’nın talimatı ile uygulamaya sokmaya çalıştığı yöntemdir. 

Buna göre aynı şirket (1) TC ile KKTC arasına hat döşeyecek ve (2) elektriği sağlayacaktır. (3) Büyük bir olasılıkla dağıtım hattı da bu şirketin mülkiyetinde olacaktır. 

Proje ihalesiz seçilmiş bir şirkete bağışlanacaktır. Şirketin kârlılığını garanti etmek için devlet ona on beş yıl için alım garantisi verecektir. Buna sektörde  “buy or pay” deniyor. Yani on beş yıl boyunca elektriği alsan da almasan da parasını ödeyeceksin. 

Elektriğin fiyatı ne olacak? 

Bu belirsiz. Ama ranttan bahsettiğimize göre bugünkü fiyatlardan pek fazla düşük olmaz.

Doğru yol olmadığı için yanlış yapılmıyor. Gücü elinde tutanlar yanlış yolda olduğu için yanlış yapılıyor.  

İradesini Ankara’ya teslim etmiş, dürüstlüğü tartışmalı siyasi bir kadrodan doğru iş yapmasını beklemek boş iştir.