Raif DOĞRU-Sonuç CEVİZCİ

Türkiye Cumhuriyeti (TC) ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) arasında teati usulüyle imzalanan ve dün de Bakanlar Kurulu’nda onaylana Ekonomik ve Mali Protokol’de önümüzdeki üç yılda hayata geçecek önemli reformlar bulunuyor. Ekonomik Protokolde 10 kritik başlık bulunuyor.

Bu on başlığı şu şekilde özetlemek mümkün:

1-Türkiye’den deniz altı kablolarla elektrik gelecek, Ocak 2017’de Enerji Dairesi kurulacak

2-Telefonda Yap-İşlet-Devret modeli-Haziran 2017

3-Girne Turizm limanında özel işletme-Aralık 2017

4-Gazimağusa Limanı’nda özel işletme-Mayıs 2018

5- Girne Antik Limanı kamu-özel işletme-Aralık 2017

6-Genel Sağlık sigortası hayata geçirilecek.Hastanelerde tam gün hizmet verilecek.-Aralık 2017

7-İhtisas Mahkemeleri kurulacak-Haziran 2017

8-İstatistik Kurumu oluşacak-Mart 2017

9-Belediyeler ve Özel sektör işbirliğinde toplu taşımacılık-Mart 2017

10-Bankacılık yasası çıkacak, öz sermaye AB seviyesine yükselecek-Mart 2017

Kuzey Kıbrıs ekonomisine ve hayatın birçok alanına yön verecek protokolün önemli kısımları ise şu şekilde:

     Deniz Altından Elektirik Projesi ve KIB-TEK

Amaç 3: Reel Sektörün Rekabet Gücünün ve Ekonomideki Payının Artırılması.

Eylem 7: Enerji Sektöründe Politika Belirleyici, Düzenleyici, Denetleyici Bir Kurumsal Yapı Oluşturulacak ve enerji Güvenliği ile verimliliği artırılacaktır.

Gerekçe:  Artan nüfusun ve büyüyen ekonominin enerji ihtiyacının sürekli, kaliteli ve asgari maliyetle karşılanması gerekmektedir. Herhangi bir doğal kaynağa sahip olmayan ülkemizde, enerji üretiminin tamamen ithal girdilerle yapılmaktadır. Enerjideki dışa bağımlılığın yanı sıra, enerji sektöründeki yapısal problemler, özel sektörün rekabet gücünü olumsuz etkilemekte, yine hane halkının bütçesi üzerinde yükler oluşturmaktadır. 

Enerji ile ilgili politikaları oluşturacak bir birim bulunmamaktadır. Bu sebeple, enerji politikasını belirleyecek, enerji piyasasını düzenleyecek ve denetleyecek yetkin bir kurumsal yapıya ihtiyaç duyulmaktadır.

Elektrik iletimi dağıtımında tekel, üretimi ise özel sektörden hizmet alarak yapan KIB-TEK, elektrik piyasasında tek aktör durumundadır. Dünya uygulamaları ve Kıbrıs’ta çözüm olasılığı göz önünde bulundurularak elektrik enerjisini daha ucuza mal edebilmek için KIB-TEK’in fonksiyonları ayrıştırılarak verimliliğinin artırılmasına ihtiyaç bulunmaktadır.

Öte yandan, 136MW kurulu kapasiteli olan özel sektörden hizmet alma süresinin 2024 yılında ve Teknecik Santralindeki 120 MW kapasiteli buhar türbinlerinin ekonomik ömrünün 2025 yılında sona erecek olması ile her yıl artan enerji talebinin karşılanması için ilave yatırımlara duyulan ihtiyaç elektrik sisteminin Türkiye ile enterkonnekte sisteme bağlanmak arz güvenliği ve arz çeşitliliğini sağlayacaktır. 

İlke ve esaslar: 

1- Politika belirleme, düzenleme, denetleme amacıyla enerji Dairesi kurulacaktır.

2- Her bir şirketin yönetiminin siyasi etkiden bağımsız teşkil ettirilmesine imkân sağlayacak hukuki alt yapı oluşturulacaktır.

3- Olası çözüm sonrası, federasyonu oluşturacak iki taraf arasındaki yapıların uyumlu olmasına dikkat edilecektir.

4- Şirket yönetimleri arasında organik ilişki olmayacaktır.

Faaliyet tablosu:

Faaliyetler: 

1. T.C ile KKTC arasında denizaltı elektrik iletim projesinin gerçekleşmesine ilişkin hukuki altyapı oluşturulacaktır. Süre- Mart 2017, Sorumlu Kurum Ekonomi ve Enerji Bakanlığı.

2. Enerji sektörünün düzenlenmesi ve denetlenmesi amacıyla enerji Dairesi kurulacaktı. Ocak 2017, Ekonomi ve Enerji Bakanlığı.

3. KIB-TEK’in fonksiyonlarına göre ayrıştırılmasına yönelik yasal düzenlemeler yapılacaktır. Haziran 2017, Ekonomi ve Enerji Bakanlığı.

4. Hizmet kalitesinin yükseltilmesi amacıyla kamu-özel işbirliği çerçevesinde elektrik dağıtım sisteminin işletme hakkı devredilecektir. Haziran 2018, Ekonomi ve Enerji Bakanlığı.

             Telefonda Yap-İşlet-Devret Modeli

Amaç 3: Reel Sektörün Rekabet Gücünün ve Ekonomideki Payının Artırılması.

Eylem 5: Telekomünikasyon Dairesi Yeniden Yapılandırılacak: Telekomünikasyon Sistemi Kamu- Özel İşbirliği Modeliyle İhtiyaç Duyulan Altyapı Yatırımlarının Yapılması suretiyle İşletilecektir. 

Gerekçe: Telekomünikasyon hizmetlerinin kesintisiz, sürdürülebilir ve daha kaliteli olarak verilmesinin sağlanması bilgi toplumuna ulaşmak için gereklidir.

Telekomünikasyon Dairesi’nin haberleşme sektöründeki payı giderek azalmakta ve kurum gerekli altyapı yatırımlarını yapacak kaynaktan yoksun olarak faaliyetlerine devam etmektedir. Bunun bir sonucu olarak, bilgi toplumuna ulaşmak için gerekli olan teknik altyapı kaynak ve know-how yetersizliğinden oluşturulamamıştır. 

İlke ve yasalar: 

1- Telekomünikasyon altyapısının ve hizmetlerinin kamunun düzenleyiciliği ve denetleyiciliği altında kamu-özel işbirliği modeliyle hizmet kalitesi artırılarak işletilecektir. 

Faaliyet Tablosu

Faaliyetler : 

1. Telekomünikasyon altyapısı ve hizmetleri işletme hakkı devri, yap-işlet- devret, hisse modellerinden birisiyle işletilecektir.

2. Bilişim sektörü için gerekli hukuki altyapı oluşturulan yasal mevzuatı ( Bilişim Suçları yasası, E-Ticaret Yasası, vb.) tamamlanarak uygulamaya geçirilecektir.

                             Limanlar Özelleşecek

Amaç 3: Reel Sektörün Rekabet Gücünün ve Ekonomideki Payının Artırılması.

Eylem 3: Liman Otoritesi ile Liman Hizmetleri Birbirinden Ayrılacak; Limanların İhtiyaç Duyulan Yatırımların Yapılması ve İşletilmesi Kamu- Özel İşbirliği Modeliyle Gerçekleştirilecektir. 

Gerekçe:  Bir ada ülkesi olan KKTC’nin özellikle ihracat ve ithalatında nerdeyse tek ulaşım türü olan deniz taşımacılığı büyük önem taşımaktadır. Denizyolu ile yük ve yolcu taşımacılığında, kalitenin düşük ve maliyetin yüksek olması nedeniyle düşün devam etmektedir. Mevcut limanların altyapısı çok eski ve neredeyse ekonomik ömrünü tamamlamak üzere olmasına rağmen, kaynak yetersizliği nedeniyle mevcut limanların modernizasyonu yapılamamakla birlikte, yeni yatırımlar da gerçekleştirilememektedir.

Turizm ülkesi olan KKTC’de denizyolu ulaşımının daha ileri bir seviyede olması gerekmektedir. Kamu kaynağı kullanılmadan, özel sektörün dinamizminden faydalanarak KKTC’deki mevcut ve yapılması planlanan limanların işletmesinin Kamu-Özel işbirliği modeliyle gerçekleştirilmesi gerekmektedir.

İlke ve esaslar:  

1- Limanların gözetimi ve denetiminin sağlanması amacıyla liman otoritesi ile liman hizmetleri birbirinden ayrılacaktır.

2- Gazimağusa Yük Limanı, Girne Turizm Limanı, Girne Antik Limanı ile Girne Yat Limanı kamu-özel işbirliği modeliyle yatırım ihtiyacı karşılanacak, hizmet kalitesi artırılacaktır. 

3- Yat Limanlarının yasal altyapısı oluşturulacaktır. 

Faaliyet Tablosu

Faaliyetler: 

1. Deniz Yolu ulaşımında Liman Otoritesi ve Liman Hizmetleri Birbirinden Ayrılacak ve Liman hizmetleri serbest rekabete açılacaktır. Mart 2017, Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanlığı.

2. Girne turizm Limanı Kamu-Özel işbirliğinde işletilecektir. Mart 2017, Bayındırlık Ve Ulaştırma Bakanlığı. 

3. Gazimağusa Yük Limanının İşletme Hakkının Devrine yönelik hukuki ve idari alt yapı oluşturulacaktır.  Mayıs 2018, Bayındırlık Ve Ulaştırma Bakanlığı. 

4. Yat Limanları Yasası Çıkartılacaktır. Mart 2017, Bayındırlık Ve Ulaştırma Bakanlığı. 

5. Girne antik Limanı Kamu- Özel işbirliğinde işletilecektir. Aralık 2017, Turizm ve Çevre Bakanlığı

           Genel Sağlık Sigortası ve Tam Gün Hizmet

 

Amaç 1: Kamu yönetimi Etkinliğinin ve Verimliliğinin Artırılması

Hedef 3: Kamu Hizmeti Kalitesi Artırılacaktır.

Gerekçe:  Sağlık hizmetlerinin, herkesi kapsayıcı, erişebilir, sürdürülebilir ve kaliteli olmasını sağlamak her devletin temel görevlerinden biridir. Mevcut sağlık sistemi, altyapı, organizasyon, kaynak vb. eksikliklerden kaynaklanan sorunlardan dolayı, gerek hizmet alanların gerekse hizmet sunanların ihtiyaçlarına yanıt vermekte yetersiz kalmakta olup finansal olarak da sürdürülebilir bir yapıda değildir. 

Bu çerçevede, genel sağlık sigortası uygulamasına geçilerek tek tip sağlık sistemi oluşturulacak ve sağlık çalışanlarının tam gün hizmet vermesi, kamu hastanelerinin hizmet kalitesinin artırılması, özel hastanelerden alınacak hizmetin kurallara bağlanması ve birinci basamak sağlık hizmetlerinin geliştirilerek yaygınlaştırılması, gerekli yasal düzenleme ve altyapı çalışmalarının bir an önce hayata geçirilerek sağlık sisteminde dönüşümün sağlanması gerekmektedir.

İlke ve esaslar: 

1- Ülkede yaşayan herkesi kapsayacak genel sağlık sigortası hayata geçirilecektir.

2- Oluşturulacak yeni sağlık sistemi mali olarak sürdürülebilir bir yapıda olacaktır.

3- Sağlık hizmetinin sunumu ve finansmanı ayrıştırılacaktır.

4- Koruyucu sağlık himmetleri geliştirilecektir.

5- Birinci basamak sağlık hizmetleri geliştirilerek yaygınlaştırılacaktır. Birinci basamak sağlık hizmetleri ile hastaneler entegre edilerek bütünleşik sağlık hizmeti sunumu teşvik edilecektir. 

6- Hekimlerin ve diğer sağlık çalışanlarının tam gün hizmet vermesi sağlanacaktır. 

7- Özel hastanelerden hizmet alımı kuralları belirlenecektir.

8- Diğer kanunlardan önce olmamak kaydıyla kamu hastanelerinde döner sermaye kurulacak ve döner sermayeden döner sermaye gelirlerinin % 40’nı geçmeyecek şekilde sağlık çalışanlarına performanslarına göre pay verilecektir.

9- T.C. SGK ile yapılan güvenlik anlaşması ile ilgili sorunlar giderilerek uygulamaya geçirilecektir.

10- Sağlık hizmetlerinin yerinde kullanımını sağlamak ve israfı önlemek amacıyla katılım payı ve ilave ücret oranları belirlenecektir. 

11- Sağlık hizmetlerinin ve ilacın fiyatları ile bunların kamu tarafından finanse edilecek kısmı belirlenecektir.

12- İlaç fiyatlarının aşağı çekilebilmesi ve kullanım miktarlarının kontrol edilmesi için gerekli tedbirler alınacaktır.

13- Genel Sağlık Sigortasının(GSS) yürürlüğe girmesi ile birlikte kamu hastanelerinde ilaç dağıtımı durdurularak anlaşmalı özel eczanelerden ilaç temin edilecektir.

14- GSS pimlerini ödeme güçlüğü olmayanlar gelir testi yapılmak suretiyle belenerek gerekli tedbirler alınacaktır.

15- Bu eylemin gerçekleşebilmesi için gerekli bilgi işlem altyapısı oluşturulacaktır.

16- Bu eylemin gerçekleştirilmesinde bütçe imkânları dikkate alınacaktır. 

Faaliyet Tablosu

Faaliyetler:

1. Hasta Hakları Yasasının Çıkarılması. Aralık 2017, Sağlık Bakanlığı

2. Genel Sağlık Sigortası için Sosyal Güvenlik yasasında ve Sosyal Sigortalar Dairesi Yasasında değişiklik yapılması. Aralık 2017, Çalışma Ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı.

3. Kamu Sağlık Çalışanları Yasası Revize Edilmesi.  Aralık 2017, Sağlık Bakanlığı

4. Özel Hastaneler Yasası Revize Edilecek. Aralık 2017, Sağlık Bakanlığı.

5. Döner Sermaye Çıkarılması. Aralık 2017, Sağlık Bakanlığı. 

                     İstinaf Mahkemeleri Kurulacak 

Amaç 1: Kamu Yönetimi Etkinliğinin ve Verimliliğinin Artırılması

Hedef 3: Kamu Hizmeti Kalitesi Artırılacaktır.

Eylem 12: Mahkemelerin İşbirliğinin Güçlendirilmesi İçin Gerekli Destek Sağlanacaktır. 

Gerekçe:  Ekonominin sağlıklı biçimde büyümesi, ticaretin gelişmesi, yatırımların cazip ve güvenli kullanılmasını sağlayacak gerekli koşullardan biri de adalet dağıtma ve ihtilaf sonuçlandırma işlerinin etkin ve düzenli olmasıdır. Koşulların oluşturulması için KKTC Hükümeti Yüksek Asliye kurulu ile istişare ederek ortaya çıkan ihtiyaçları giderici tedbirleri alacaktır. Bu amaçla adli idarenin işlerliğinin daha da güçlendirilmesi için gerekli katkı sağlanacaktır. 

İlke ve esaslar: 

1- Adalet alanında uluslararası işbirliği geliştirilecektir.

2- Yargının kurumsal kapasitesi( kadro, bina ve donanım dahil) gözden geçirilecektir.

3- İhtiyaç duyulan ihtisas mahkemeleri kurulacaktır. 

Faaliyet Raporu

Faaliyetler: 

1. İhtisas mahkemelerinin kurulması için yasal düzenleme yapılacaktır. Haziran 2017, Başbakanlık.

2. Ekonomik Kalkınmaya olumsuz etki eden hukuki engellerin tespit edilmesine ilişkin Yüksek Adliye Kurulu ile İşbirliği içerisinde çalışmalar yapılacaktır. Mart 2017, Başbakanlık.  

                  İstatistik Kurumu Oluşacak

Amaç 1: Kamu Yönetimi Etkinliğinin ve Verimliliğinin Artırılması

Hedef 1: Kamu Hizmeti Kalitesi Artırılacaktır.

Eylem 3: İstatistik verilerinin toplanması ve yayınlanması görevi DPÖ’ye bağlı bir daire tarafından yerine getirilmektedir. Ancak DPÖ tarafından yayınlanan veriler uluslararası standartların gerisinde kaldığı bigi yetersiz de kalmıştır. Bir ülkede etkin bir yönetimin hayata geçirilmesi için doğru ve güncel istatistiğin önemi günümüzde daha fazla artmıştır. Bu nedenle ülkelerin istatistik kurumlarının teşkilatlanması sadece bu görevi ifa etmek üzere uzmanlaşmış ve siyasetten arınmış bir yapı arz etmelidir.

Uluslararası gelişmelere paralel olarak KKTC’de uluslararası standartlara uygun veri üretilmesi için başbakanlığa bağlı bir kurumun oluşturulması elzemdir.

İlke ve yasalar: 

1- Ülkenin ekonomi, sosyal, demografi, kültür, çevre, bilim ve teknoloji alanları ile diğer alanlarda ihtiyaç duyduğu istatistikleri için gerekli olan veri ve bilgiler derlenecektir.

2- İstatistiklerin düzenli ve belirli sürelerle yayınlanmasını sağlayacak Resmi İstatistik Programı hazırlanacaktır.

3- İstatistik sürecine dahil kamu kurum ve kuruluşları arasında koordinasyon sağlanacaktır.

4- Kurumun bağımsızlığına hssasiyet gösterilecektir.

5- İstatistik oluşturma ve yayınlamada şeffaflık sağlanacaktır.

6- İstihdam edilecek personelin niteliği belirnecek ve uzmanlaşma sağlancaktır.

7- Kurum başkanının atama şartları, görev süresi ve hangi koşullarda görevdne alınacağı yasa ile belirlencektir.

Faaliyet Tablosu

Faaliyetler: 

1. İstatistik kurumu yasasının Çıkarılması. Aralık 2016, Başbakanlık.

2. Resmi İstatistik Programının Oluşturulması. Mart 2017, Başbakanlık.

                  Toplu Taşımacılık Başlayacak

Amaç 3: Reel Sektörün Rekabet gücünün ve ekonomideki Payının Artırılması.

Eylem 4: Şehir içi ve Şehirlerarası Toplu taşımanın Yaygınlaştırılması Sağlanacaktır.

Gerekçe: Karayolu ulaşımında son dönemlerde yapılan yatırımlar, karayolu ağının oldukça gelişmesini sağlamıştır.  Gelinen aşama itibariyle, yeni yol yatırımından ziyade yükseköğretim ve turizmde yaşanan olumlu gelişmelerle birlikte gün geçtikçe artan toplu ulaşım ihtiyacının karşılanması önem arz etmektedir. 

KKTC’de bulunan üniversitelerde halen 80.000’den fazla öğrencinin eğitim gördüğü, ayrıca yıllık yaklaşık 1.640.000 yolcunun geldiği dikkate alındığında; gerek şehirlerarası gerekse şehir içi ulaşımda, daha ekonomik ve daha güvenli olmasının yanı sıra, akaryakıt üretiminin azaltılması ve çevrenin daha az kirletilmesi gibi hususlar göz önüne alındığında KKTC’de toplu taşımacılığın geliştirilerek yaygınlaştırılması zarureti bulunmaktadır. 

İlke ve yasalar:

1- Karayolunda toplu ulaşım teşvik edilecek ve yaygınlaştırılacaktır.

2- Toplu taşıma sistemi KKTC ölçeğinde planlanacaktır

3- Yerel yönetimler ve özel sektörün katılımıyla toplu taşıma sistemi kurulacaktır.

4- Şehir içi toplu taşımacılıkta Üniversite öğrencilerinin ihtiyaçları da göz önünde bulundurulacaktır. 

Faaliyet Tablosu

Faaliyetler: 

1. Toplu taşıma sisteminin hukuki altyapısı tamamlanacaktır. Eylül 2016 Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanlığı.

2. Şehirler arası Toplu Taşıma Tarife Sistemi( güzergah, duraklar, zaman çizelgesi, fiyat) oluşturulacaktır. Ocak 2017, Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanlığı. 

3. Şehir için toplu taşımacılık hizmetleri (güzergah, duraklar, zaman çizelgesi,fiyat) geliştirilecektir. Mart 2017, İçişleri Bakanlığı/ Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanlığı. 

Bankacılık Yasası Değişecek, Sermayeler Artırılacak 

Amaç 2 : Finans Sektörünün Yapısının Güçlendirilmesi ve ekonomik Kalkınmaya Katkısı Artırılması. 

Eylem 1 : Bankacılık Yasası Gözden Geçirilecektir.  

Gerekçe: 2000 ve 2001 yıllarında yaşanan bankacılık krizinden sonra yapılan reformlar, bankacılık sektöründe istikrara yol açmıştır. Özellikle 2007 yılından sonra mevduatların ve kredilerin GSYİH’a oranı ile kredi/mevduat oranı sürekli yükselmiştir. Bununla birlikte, zaman içerisinde bankacılık uygulamalarında uluslararası alanda yaşanan gelişmeler, 2001 krizi sonrasında uluslararası finansal piyasalarda yaşanan dönüşümler nedeniyle, bankacılık mevzuatının günün ihtiyaçlarına göre gözden geçirilmesi ve yeni düzenlemelerle desteklenmesi gerekmektedir. 

İlke ve esaslar: 

1- Bankaların öz kaynak tutarları AB normlarına yükseltilecektir. 

2- Katılım bankacılığı yapılmasına olanak sağlanacaktır.

3- Mevduat garantisi, sigorta kapsamı uluslararası standartlara ve AB normlarına uygun bir biçimde belirlenecektir.

4- Yönetimi kamu eliyle yürütülen bankalar yeniden yapılandırılarak bankacılık dışı faaliyetler elden çıkartılacaktır.

5- Kredi veren kooperatiflerin mali yapı ve işlemlerine ilişkin denetim ve gözetim sistemi oluşturulacaktır.

6- Tasfiye halindeki ve faaliyetlerine devam eden bankaların alacaklarının tahsilini sağlamak için gerekli düzenlemeler yapılacaktır.

Faaliyet Tabolsu

Faaliyetler: 

1. KKTC Bankacılık(Değişiklik) Yasası Çıkartılacaktır. MART 2017, Başbakan Yardımcılığı ve Maliye Bakanlığı

2. Tasarruf mevduatı ve finansal İstikrar Fonu ( Değişiklik) yasası çıkarılacaktır. MART 2017, Başbakan Yardımcılığı ve Maliye Bakanlığı 

                              DPÖ yasası değişecek 

Başbakanlık(Kuruluş Görev ve Çalışma Esasları) Yasası ile DPÖ yasasında düzenlemeler yapılacaktır. Bu süreci Başbakanlık başta Maliye Bakanlığı, Ekonomiden sorumlu bakanlık olmak üzere bakanlıklar ile birlikte bir ekip çalışması içinde yürütecektir. Kuşkusuz yeni kurulacak İstatistik Kurumu da bu işbirliğinin bir parçası olacaktır. Teşvik politikalarının uygulanması ayrı bir birim tarafından yürütülecektir. 

İlke ve esaslar: 

1- Başbakanlık/DPÖ’nün politika, planlama ve koordinasyon kapasitesi artırılacaktır. 

2- Başta Maliye Bakanlığı ve Ekonomiden sorumlu bakanlık olmak üzere DPÖ’nün işbirliği ve koordinasyonu içinde orta vadeli plan hazırlanması öngörülmektedir. 

3- DPÖ, sektörel politika oluşturmaktan ilgili bakanlıklarla birlikte sorumlu olacaktır. 

4- DPÖ, Hükümetin ekonomi politikalarının oluşturulmasına katkı sağlayacak, politika uygulamalarının izlenmesi, değerlendirilmesi ve koordinasyonundan sorumlu olacaktır.  

5- Bakanlar Kurulu’nun iş yükünü azaltmak amacıyla rutin işlemlerin gündemden ayıklanması sağlanacaktır. 

Faaliyet Tablosu 

Faaliyetler: 

1. Başbakanlık( Kuruluş Görev ve Çalışma esasları) Değişiklik yasasının ve DPÖ Değişiklik Yasasının Çıkarılması. Mart 2017, Başbakanlık